Czy kaktusy mają igły, kolce, czy może coś innego?
Jedni twierdzą, że kaktusy mają kolce, drudzy, że mają igły, jeszcze inni, że kaktusy posiadają ciernie. Jak to jest naprawdę i czym różni się jedno od drugiego i trzeciego?
Najpiękniejszą ozdobą kaktusów są ciernie, czyli ostro zakończone wyrostki roślinne, przekształcone na drodze ewolucyjnej z liści. Warto zaznaczyć, że poprawnym polskim określeniem jest słowo “ciernie”, często zastępowane błędnym sformułowaniem “kolce” lub "igły".
Kolce występują u róż, głogu i jeżyn, a z obcych roślin np.u Chorisia i Erythrina ("koguci grzebień"). Wyrastają na łodydze nieregularnie, są sztywne i twarde. Kolce są wytworem skórki i nie mają powiązania z tkanką przewodzącą. Łatwo je oderwać od łodygi, na której pozostaje po oderwaniu tylko niewielki ślad.
Szczególny przypadek stanowią kolce występujące na liściach agaw, aloesów i niektórych bromelii. Botanicy nazywają je zębami. W ich tworzeniu bierze udział skórka liściowa.
Ciernie pochodzenia liściowego u kaktusa
Wszystkie kłujące organy u kaktusów noszą nazwę cierni. Są one sztywne, zdrewniałe i zaostrzone. Układają się na roślinie w sposób regularny. Ponadto ciernie połączone są z tkankami przewodzącymi rośliny (przynajmniej w początkowej fazie ich rozwoju).
CIEKAWOSTKA
Każdy kaktus jest sukulentem, ale nie każdy sukulent jest kaktusem. Zasadnicza różnica polega na tym, że kaktusy posiadają areolę – miejsce, z którego wyrastają ich ciernie. O ile większość kaktusów posiada ciernie to większość sukulentów ich nie ma. Wyjątkiem od tej reguły jest np. Pachypodium (Pachypodium), nie posiada ono areoli, ciernie wyrastają prosto z rośliny.
Podstawowe typy cierni wyróżnione przez botaników
Ciernie pochodzenia pędowego - występują u róż, jeżyn, ognika i głogu. Stanowią one przekształcone pędy, na których czasem wyrastają liście lub kwiaty.
Ciernie pochodzenia liściowego - mamy z nimi do czynienia przede wszystkim w przypadku kaktusów. Powstają z przekształcenia liści lub ich fragmentów. Podczas wzrostu rośliny są one inicjowane na wierzchołku pędu, podobnie jak w przypadku liści. Istotnym przystosowaniem, zapobiegającym utracie wody przez rośliny żyjące w warunkach jej poważnego niedoboru, jest zmniejszenie powierzchni blaszki liściowej, aż do ich niemalże całkowitej redukcji.
Ciernie pochodzenia przylistkowego - występują u wielu gatunków wilczomleczy, a także u robinii akacjowej, zwanej także grochodrzewem. Przylistki tworzą się u nasady liści, często występują w parach.
Ciernie pochodzenia korzeniowego - występują u niektórych gatunków pnących palm, ten rodzaj cierni to bardzo rzadki przypadek w przyrodzie.
Każdy cierń zbudowany jest z charakterystycznych części - odcinków:
podstawa,
odcinek środkowy,
wierzchołek.
Młode ciernie łatwo ulegają złamaniu. Ich wzrost następuje od podstawy, tworząca się tkanka jest jeszcze młoda i miękka. Z biegiem czasu ciernie tracą wodę - stają się coraz bardziej twarde i wytrzymałe.
Ciernie występują pod wieloma, urozmaiconymi formami. Poszczególne typy różnią się od siebie takimi cechami jak:
- długość,
- przekrój,
- kolor,
- kształt,
- faktura.
Typowe kształty cierni:
- włosowate
- iglaste
- szydłowate
- stożkowate
- pierzaste
- obrączkowane
- pergaminowe
- grzebieniasto ułożone
- haczykowate
Przekrój ciernia w najczęściej jest okrągły, ale może być również płaski lub krawędziasty. Faktura ciernia może być śliska, chropowata, ponacinana drobnymi bruzdami, może także przypominać pergamin bądź papier. Niektóre gatunki posiadają ciernie haczykowato wygięte na końcu. Prawdziwy kolor cierni niekiedy ujawnia się dopiero po ich zwilżeniu, np. Gymnocalycium sagilonis. Ciernie bywają ułożone w areoli w jednej lub w dwóch seriach. Zewnętrzną serię tworzą ciernie skrajne, wewnętrzną ciernie środkowe.
Szczególnym rodzajem cierni są glochidy. Są bardzo krótkie, cieńkie i słabe. Wyposażone są w mikroskopijne, skierowane ku tyłowi haczyki. Bardzo łatwo się odłamują i wczepiają w naskórek. Mogą wywołać stan zapalny skóry. Są one szczególnie charakterystyczne dla Opuncji.
Zagadką są ciernie nektarowe. Są to skarłowaciałe ciernie, wydzielające kropelki słodkiego nektaru. Ich rola jak dotąd pozostaje nieodgadniona.
Cech różnicujących ciernie jest sporo. Niekiedy wydają się one mało istotne, lecz w ogólnym rozrachunku znacznie wpływają na wygląd kaktusa. Przykładowo: Ferocactus latipisnus posiada ponacinane bruzdami, dorastające nawet do 4cm, żółte bądź czerwone ciernie boczne, wraz z charakterystycznym, grubym, mocno spłaszczonym, ponacinanym bruzdami i haczykowato wygiętym cierniem środkowym, dorastającym nawet do 6cm! Tymczasem Uebelmannia pectinifera posiada krótkie (rząd kilku milimetrów), gładkie, okrągłe, najczęściej czarne, grzebieniasto ułożone ciernie.
Na szczególną uwagę zasługują ciernie w jakie są wyposażone są Ferocactusy.
